Müziğin Kutsallığı Bağlamında Ehl-i Hak Cem Makamlarının Müziksel ve Ritüelik Analizi

Özet

Alevi inanç sistemi içerisinde yer alan cemler, içerisinde bulundurduğu inanç merkezli ritüellerle birlikte müziksel unsurları da bünyesinde barındırmaktadır. İnanç ve müzik bağlamında cem ayinleri kutsal kabul edilen müziğin yaşatılması ve aktarılmasında en büyük role sahiptir. Bu özellikleriyle cem ritüelleri tasavvufi halk müziğinin temel kaynaklarından birini oluşturmaktadır. Tüm Alevi topluluklarında kabul edilen inançsal müziğin kutsallığı Ehl-i Hak toplumunda belirli bir makam geleneği doğrultusunda icra edilmiş ve günümüze kadar yaşatılmıştır. Bu makam geleneğinin kökenleri Ehl-i Hak mitlerinde yer alan olayların söz olmadan sadece müzikle anlatıldığı mitolojik dönemlere dayanmaktadır. Ehl-i Hak cem makamları “Mecazi Makamlar” ve “Hakiki Makamlar” olmak üzere iki ana grupta toplanmıştır.

Bu makalede, İran coğrafyasında yaptığımız saha çalışmaları sırasındaki derleme ve mülakatlarımız doğrultusunda tespit edilen yirmi dokuz Mecazi Makam ve elli sekiz Hakiki Makam hakkında bilgi verilmiştir. Bu bilgilendirmenin ardından, söz konusu makamların ezgisi, ritmik özellikleri ve icra sırasında icracı ve dinleyicide bıraktığı hissiyat doğrultusunda makamların cem ritüeli içerisindeki temsil ettiği kutsiyet, cem toplumu içerisindeki mistik iletişimi ve niyazı sağlaması gibi işlevsel yönleri ritüelik olarak incelenmiş ve ayrıca makamların müziksel analizine yer verilmiştir.