Şah İsmail’in Annesi Alemşah Begüm: Efsaneler ve Gerçekler

Özet

Yedi Ulu Ozan’dan biri olarak kabul gören Şah İsmail Hatâî’nin annesi Alemşah Begüm, Azerbaycan Orta Çağ tarihinde önemli role sahip olan bir kadındır. Babası tarafından Akkoyunlu hanedanına, annesi tarafından ise Trabzon Rum imparatorları nesline mensup olan bu kadın, Erdebil Tekkesi’nin mürşidi Şeyh Haydar’la evlenerek, üç oğul ve üç kız çocuk doğurmuştur. Küçük oğlu İsmail sonradan taht ve taç sahibi olmuş ve Azerbaycan merkezli Safevî Devleti’ni kurmuştur. Alemşah Begüm bu süreçte oğluna tam destek vermiş, Şah İsmail de kendi şiirlerinde annesini sevgiyle anarak, onu Hz. Fâtıma’ya benzetmiştir. Safevî tarihçileri her zaman Alemşah Begüm’den büyük bir saygıyla söz etmişlerdir.

Fakat özellikle son yıllarda yayınlanmış olan bazı romanlarda, köşe yazılarında ve popüler tarih niteliğindeki eserlerde Şah İsmail’in 1501 yılında Tebriz’i aldıktan sonra annesini öldürdüğü iddia edilmektedir. Bu iddiaların kaynağı olarak o dönemde Azerbaycan’da bulunan Venediklilerin seyahatnameleri esas alınmaktadır. Oysaki Venedik elçisi Caterino Zeno’nun seyahatnamesinde Şah İsmail’in kendi öz annesini değil, üvey annesini öldürdüğü açık bir şekilde belirtilmiştir. Ama bu eserin Türkçe tercümesinde “üvey anne” yerine yanlışlıkla sadece “anne” yazılmış ve bu hata, Şah İsmail’i karalamak isteyenler için “ilham kaynağı” olmuştur.

Safevî kaynaklarında Alemşah Begüm’ün 1501 yılında öldürülmediğine ve bu tarihten yıllar sonrasında bile hayatta olduğuna ilişkin açık deliller bulunmaktadır. Alemşah Begüm’ün Erdebil’deki Şeyh Safi türbesinin avlusunda, Allah Allah künbedi yanında bulunan mezar taşı üzerindeki kitabe bu kadının H. 929 / M. 1522-23 yılında vefat ettiğini göstermektedir.