Karacadağ Sufileri ve Şah İsmail Hatayi’nin Talipleri

Özet

Bir devletin oluşum sürecini daha iyi anlamak için, o devletin kurucusunun iktidarı ele geçirme yönteminin analiz edilmesi ve bu yöntemlerin sonuçlarının değerlendirilmesi hem önemli hem de zorunludur. Safevi Devleti de bu durumdan istisna değildir. Zira Safeviler, başlangıçta bir tasavvufi hareket olarak bir dergâh etrafında teşekkül etmiş, yaklaşık iki asır boyunca faaliyet alanını genişleterek nihayetinde bir devlet olarak tarih sahnesine çıkmayı başarmıştır. Nitekim bu süreç içerisinde ve özellikle kuruluşu aşamasında teşekkülünde rol oynayan kitleleri tanımak gerekmektedir. Bu vesile ile söz konusu devletin özellikle oluşum aşamasındaki özellikleri ve mahiyeti açıklığa kavuşabilir.

Bu bağlamda, çalışmanın temel amacı, Karacadağ bölgesinde yerleşmiş sufilerin ve bu sufilerin I. Şah İsmail’in Safevi Devleti’ni kurma sürecindeki rollerini incelemektir. Safevi dönemiyle ilgili yapılan araştırmalarda genellikle sadece Kızılbaş ve Talış oymakları ile birlikte anılan Karacadağ Sufilerinin, devletin yükselişindeki etkileri üzerine şimdiye kadar dertaylı bir araştırma yapılmamıştır. Bu nedenle bu yazı, önemli ve yenilikçi bir nitelik taşımaktadır.

Bu çalışmada, telif eserler, arşiv belgeleri ve saha çalışmalarından elde edilen bilgilerden yararlanılarak birinci el kaynak ve belgelerde dağınık halde bulunan veriler derlenmiş ve nitelemeli-analitik bir yöntemle incelenmeye çalışılmıştır. İncelemelerin sonucunda elde edilen bulgular, Anadolu Türkmenleri gibi Karacadağ Sufilerinin de Safevi Tarikatı’nın en eski müritlerinden olduklarını, Şah İsmail ve babalarını çeşitli şekillerde desteklediklerini ve devletin kurulmasından sonra bile Safevi şahlarına sadakatle hizmet etmeye devam ettiklerini göstermektedir. Öyle görünüyor ki Karacadağ’ın coğrafi alanının küçüklüğü ve Anadolu Kızılbaş boylarından müteşekkil yoğun nüfusa kıyasla bu bölgenin nüfusunun az olması Safevi Devleti’nin ortaya çıkışındaki rollerinin silik görülmesine ve hatta göz ardı edilmesine neden olmuştur.

İncelemede, belirtilen eksiklik giderilmeye çalışılırken aynı zamanda hâlen ilgili bölgede yaşayan Türkmenlerin inanç özellikleri tespit edilecek ve bu vesileyle Safevi Devleti’nin kurulmasına yardım etmelerinin temelinde yatan inançsal sebepler ortaya konulacaktır.