Horasan’dan Anadolu’ya “Birlik, İrilik, Dirilik”: Alevi-Bektaşi Sazın ve Sözün Sultanlarında Toplumsal Bütünleşme

Özet

Tarihî Horasan sınırları içerisinde doğan ve Anadolu’ya yerleşen, “Horasan Erenleri”nden dostluk ve sevgi elçisi, Türk-İslam mutasavvıfı Hünkâr Hacı Bektaş Veli ve onun izinde Alevi-Bektaşi inanç sistemi içerisinde yetişen ve geniş konu çeşitliliğiyle şiirler yazan ozanlar, saz ve sözlerinde toplumsal bütünleşme referanslarına zengin biçimde yer vermeleri sonucunda toplumsal yönlerinin kuvvetli olmalarıyla dikkatleri üzerlerine çekmişlerdir. Sazın ve sözün sultanları, küçük yaştan itibaren aşıklık ve halk şairliğini benimsemiş, şiirlerinde Alevi-Bektaşi inancını ve kültürünü işlemiş, derinden hissedilen toplumsal bütünleşme iletilerini vurgulayarak birliği, bütünlüğü teşvik etmiş, ikiliğe, ayrı-gayrılığa karşı durmuşlardır.

Bu çalışmada, Hacı Bektaş Veli’nin öğretileri ve Alevi-Bektaşi şiir geleneğine odaklanılarak sazın ve sözün sultanlarının birçok açıdan toplumsal bütünleşme için güçlü bir model oluşturduğunun altı çizilmiştir. Dokümantasyon analizi tekniğiyle yürütülen çalışmada, şiirlerden örneklere yer verilerek aşıkların toplumsal bütünleşme içerisindeki yerine odaklanılmıştır. Çalışma sonucunda, Alevi-Bektaşilikte aşıklık geleneğinin canlılığının ve Türkmen Alevileri arasındaki yaygınlığının temsilcisi olan ozanların şiirlerinin toplumsal bütünleşme yönünün kuvvetli olduğuna dikkat çekilmiştir. İçerisinde bulunduğu toplumun birleşmesi, kaynaşması, bütünleşmesi problematiğine kayıtsız kalmayan ozanların incelemeye konu olan şiirlerinde; birliğin sağlanması ve ikiliğin, ayrı-gayrının olmaması, din ve ırk ayrımının yapılmaması, bayrak, vatan ve millet vurgusu dikkat çeker. Söz konusu şiirler, toplumsal bütünleşmenin sağlanmasının yanı sıra Alevi Bektaşi şiir geleneğindeki yol ve süreğin kuşaklararasılığının sağlanmasında önemli bir işleve sahiptir. Dolayısıyla Hacı Bektaş Veli’nin mirası ve Alevi-Bektaşi ozanlarının verimleri, her türlü kutuplaşmayı azaltmak için evrensel ve zamana meydan okuyan, oldukça kapsayıcı, etkili araçlardır. Onun kutlu şahsiyeti başlı başına toplumsal dayanışmayı pekiştiren ve sürdüren bir faktör iken Alevi-Bektaşi şiir geleneği, günümüz dünyasında da güncelliğini koruyarak, toplumda dayanışmayı ve bütünleşmeyi teşvik edebilecek potansiyele sahiptir.