Alevi-Bektaşi Geleneğinde Âşık-Zakir İlişkisi:Sivaslı Âşık Ummanî Örneği

Özet

Alevi-Bektaşi geleneğinde, on iki hizmet sıralaması içerisinde yer alan zakirlik hizmeti, cemlerin temel unsurlarından birisidir. Zakir, cem süresince dedenin hemen yanı başında oturur ve saz eşliğinde söylediği nefeslerle cemin yürütülmesinde etkili olur. Gelenekte zakirler, sadece Şah Hatayî, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet vb.’ye ait cem nefeslerini okuyanlar; ayrıca hem söz konusu nefesleri okuyan hem de âşıklık kimliği taşıyanlar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. İkinci grupta yer alıp da özellikle rüyada bade içme yoluyla âşıklığa yönelen ve zaman içerisinde zakirlik hizmetinde görevlendirilenlerin toplum içerisinde itibarı büyüktür.

Bu makalede incelemeye alınan Âşık Ummanî, Sivas yöresinde doğup büyümüş, rüyasında aşk badesi içerek âşıklığa başlamış Alevi-Bektaşi halk şairidir. Alevi ocaklarından Ağuiçen Ocağı’na bağlı olan Âşık Ummanî, cemlerde zakirlik hizmetinde bulunmuştur. 1992 yılından itibaren de Hacı Bektaş Veli Ocağı’nın zakiri olarak cemlerde görev almaktadır.

Çalışmamızda öncelikle Âşık Ummanî’nin hayatı, âşıklığı, edebi kişiliği ve şiirleri ele alınıp incelenmiş, bunun yanı sıra cemlerde zakir olarak görevlendirilmesi üzerinde durulmuştur. Âşığın hayatı ve şiirleriyle ilgili bilgiler, kendisiyle yapılan görüşme yöntemiyle elde edilmiştir. Bu şiirler, biçim, dil ve üslup, içerik özellikleri yönünden incelenmiştir. Ummanî, şiirlerinde sosyal hayatla ilgili konulara değinmekle birlikte genellikle Alevi-Bektaşi geleneğinin inanç yapısı, öğretileri, gelenek ve görenekleri, dünya görüşü gibi konulara ağırlık vermiştir. İncelememiz sırasında bu şiirlerin Alevi-Bektaşi edebiyatındaki yeri ve sosyokültürel hayata etkileri üzerinde durulmuş, ayrıca Alevi-Bektaşi geleneğine bağlı âşıkların zakir olma süreci üzerine tespitlerde bulunulmuştur.