Viranî Divanı’nın Yazma Nüshaları

Özet

Viranî (diğer adlarıyla Âşık Viranî, Viran Abdal, Viranî Baba) XVII. yüzyıl başlarında yaşamış, Aleviliğin Yedi Büyük Ozan’ı arasında gösterilecek kadar halk tarafından sevilip ilgi görmüş, Hurufilik ve Ali-ilahilik inancıyla ön plana çıkan bir tekke şairidir. Günümüze değin Viranî’nin hayatına dair yapılmış olan çalışmalar ve sunulan bilgiler son derece kısıtlı, kesin olmayan, eksik veya yanlış mahiyettedir.
Hayatı boyunca söylediği şiirler ve öğütler, çeşitli edebî ürünler olarak bugüne ulaşmıştır. Bu ürünler genel olarak Divan ve Risale olmak üzere iki temel başlıkta toplanmaktadır. Viranî’nin Divan adıyla bilinen eserinde Hurufilik ve Hz. Ali’nin tanrılaştırıldığı Ali-ilahilik inancının işlendiği manzumeler ile çeşitli konularda dinî ve tasavvufi şiirler bulunmaktadır. Viranî, Divan’ında aruzun çok sayıda kalıbını, divan şiiri ve halk şiirinin farklı nazım şekillerini (gazel, musammat gazel, müstezat gazel, dörtleme, murabba, muhammes, müseddes, tercî-bend, mesnevi) kullanarak şekil yönünden en az ortalama bir divan şairi kadar başarılı olduğunu göstermiştir. Viranî Risalesi ise Hurufiliğin kurucusu sayılan Fazlullah’ın Cavidanname adlı eserinin Türkçe özetlenmiş ve yorumlanmış şekli niteliğindedir. Aralarda görüşlerini desteklemek için manzumeler kullansa da genel olarak eser, mensur niteliktedir. Risale’de Hurufilik, tarikat öğretileri ve tasavvufi konular ön plana çıkmaktadır.
Bu çalışmanın temel amacı Viranî’nin Divan adlı eserinin el yazması nüshalarını tanıtmak ve bunların üzerine değerlendirmelerde bulunmaktır. Bu amaç doğrultusunda öncelikle geniş bir literatür taraması yapılarak Millî Kütüphane başta olmak üzere Türkiye’deki devlet, üniversite ve belediye kütüphaneleri, yurt dışındaki devlet ve üniversite kütüphanelerinde bulunan arşivler ve şahıslara ait özel arşivler incelenmiş, Viranî’ye ait olduğu düşünülen, yazma eser niteliğindeki divanlar tespit edilmiştir. Sonrasında, ulaşılan Viranî Divanı nüshaları, şekil ve içerik açısından incelemeye tabi tutulmuştur. Bugüne kadar yapılan Viranî Divanı çalışmalarının genel olarak bir nüshanın günümüz alfabesine aktarılmasından ibaret olması sebebiyle alana kazandırılacak yeni yazma divan nüshaları gelecekteki Viranî çalışmaları için araştırmacılara kolaylık sağlayacaktır.