Ana Tanrıçadan Günümüze Bir Kült: Fatma Ana Eli

Özet

Kadim uygarlıklardan günümüze değin bir kültür mirası olarak aktarılan semboller, insanların duygu ve düşüncelerini ifade edebildikleri iletişim kanallarındandır. İnsanoğlu tarih boyunca anlam yüklediği birçok sembolün ardında bir gizem aramıştır. Böylece birçok sembol kutsallaştırılarak, mitolojik bir kimliğe bürünmüş ve uygarlıklarının inanç fenomenleri üzerinde etkili olmuştur. Antik dönemin mağara duvarlarından başlayarak birçok toplumda var olan ve en son Alevi toplumunda kendini gösteren el figürü bu sembollerden biridir. Yapmanın ve yaratıcı gücün, kuvvetin ve kudretin ifadesi olan el figürü; şans, bereket, korunma gibi konularda birçok toplumda yaşayışın içine dâhil edilmiştir. İnsanlığın sembolleri ilk ortaya çıkardığı günlerden bugüne ulaşan el sembolü, günümüzde ekseriyetle Alevi ve Bektaşi kültüründe Hz. Fatma ile ilişkilendirilmiş bir kült olarak varlığını sürdürmektedir. Uygarlıkların kültürel etkileşimi sonucunda ana tanrıça kültünün izlerinin bugünkü Anadolu Aleviliğine de sirayet ettiği görülmektedir. Kadim dönemin ana tanrıça kültü bugün Alevi inanç ve felsefesinde Fatma Ana’ya dönüşmüş; şans, bereket ve korunma gibi konularda başvurulan mistik öğe ise Fatma Ana Eli olmuştur. Bu el sembolü Alevi kültüründe adını her ne kadar Hz. Fatma’dan alsa bile Orta Asya Türk kültüründe Umay Ana Eli, Hıristiyanlarda Meryem Ana Eli ve Yahudilerde Hamsa olarak bir kültür bakiyesi şeklinde varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Bu bağlamda ana tanrıça kültünün izlerinin günümüzde Alevi toplumunda diri tutulduğu söylenebilir. Yukarıda belirtilen bilgiler çerçevesinde ortaya konan bu çalışmada ise “Pençe-i Âli Abâ” ya da “Hamsa” olarak da bilinen Fatma Ana Eli sembolünün tarihsel yolculuğu yapılmış, söz konusu figürün kökenine ışık tutulmaya çalışılmıştır. Çalışmada öncelikle var olan veriler ışığında ana tanrıça kültü ve sembolizm üzerinden el figürü gibi konulara değinilerek bunların Alevi toplumuna yansımaları irdelenmiş ve ilgili bağlamda örnekler verilerek el sembolünün bir gelenek olarak Alevi yaşamında nasıl yer edindiği açıklanmıştır.