Alkıştan Gülbanga Türk Kültüründe Dua Verme Geleneği

Özet

Dualar, insanın aşkın bir varlığa yakarma; sığınma, af dileme, himaye talep etme, istek ve dileklerini bildirme amacıyla kurduğu kalıplaşmış sözler toplamıdır. Türk kültür evreninde duaların bireysel boyutlarının yanına, toplumsal bir boyut eklenmiş; birlikte yahut karşılıklı dualaşma geleneği gelişmiştir. Bu boyut, duaların toplu halde icra edilen ritüellerde ibadet metni olarak kullanılmalarından ve bu ritüellerde üstlendikleri işlevlerden ileri gelir. Söz konusu ritüellerde dua verme yetkisi, teolojik temsil gücü olduğu görüşü üzerinde uzlaşılan kişilerin özelindedir. Teolojik temsil gücü bulunan kimseler tarafından edilen dua, doğrudan yahut dolaylı şekilde iletilen bir talebe karşılık olarak verilir. Türk kültür evreninde, teolojik temsil gücü bulunan kişilerin yaratıcı armağanı birtakım manevi güçlerle donatıldığı görüşü hâkimdir. Yaratıcı öz kaynaklı olduğuna inanılan bu özel güçlerin toplamı, “kut” şeklinde adlandırılır. Duanın kut taşıdığına inanılan bir kimse tarafından verilmesi, inanan insanda yaratıcıya daha güçlü bir köprü ile ulaşacağı hissini doğurur. Dua veren kişinin sahip olduğu manevî güç, duada ifade edilen istek ve dileklerin yaratıcı tarafından kabul edileceği inancına kaynaklık eder. Türk kültüründe, dua verme yetkisi olan kişiler ve verdikleri dualar, tarih boyunca özel terimlerle karşılanmıştır. Ritüeli yönetme ve dua verme yetkisine sahip kimselere, “kam”, “dede”, “baba” gibi unvanlar verilmiş; onlar tarafından edilen dualar ise “alkış”, “hayırlı”, “gülbank” şeklinde adlandırılmıştır. Bu çalışmanın konusu, Türk kültüründe dua verme geleneğidir. Söz konusu geleneksel yapı, dua metinleri, icracı kadro, işlevsel boyut gibi geleneği oluşturan temel bileşenler üzerinden ele alınacak; bu sayede, mitik dönemden günümüze dua verme geleneğinin tarihsel seyri; sabit ve değişken unsurları ile birlikte aydınlatılmış olacaktır.