XV. Yüzyılda Bir Kuzey Orta Anadolu Nahiyesi: Mecitözü

Özet

Bugün Çorum’a bağlı bir ilçe olan Mecitözü, Kuzey Orta Anadolu bölgesinde yer almaktadır. Mecitözü’nün de içinde bulunduğu bölge, tarihsel olarak Hitit, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı medeniyetlerine ev sahipliği yapmıştır. Kayseri, Sivas, Tokat ve Samsun yolu güzergâhında yer alması, bölgeyi cazibe merkezi haline getirmiştir. Bölgenin bu durumu Türklerin Anadolu’ya gelişleri sırasında da etkisini hissettirir. Nitekim XI. yüzyıldan itibaren Mecitözü’nde etkin bir konar-göçer Türkmen akınına rastlanır. Bu konar-göçer Türkmen unsurlarının iskânı bazı zaviyelerin de kurulmasına zemin hazırlamıştır. Özellikle Balım Sultan, Elvan Çelebi, Şeyh Kutluca ve İlyas köylerinde zaviyeler kurulmuş, zamanla geliştirilmiştir. Bu zaviyelerden bazılarının Bektaşîler tarafından kurulduğu bilinmektedir. Haklarında ilk bilgilere tahrir defterlerinde eriştiğimiz bu zaviyeler, malî ve idarî bakımdan Osmanlı İmparatorluğu’nun sonlarına kadar varlığını devam ettirmiştir.

Mecitözü havalisine ait arşivlerde tespit edebildiğimiz ilk tahrir defteri 1482 tarihlidir. Bu defterde her ne kadar nahiyenin bazı köyleri ile malikâne-divâni hisseleri yer almaktaysa da mufassal mahiyette bilgiler bulunmamaktadır. Bölgeye ait bu mahiyette bir kaynağın ancak üç yıl sonra yani 1485 yılında hazırlandığı anlaşılmaktadır. Çalışmada bahsedilen defterlerden hareketle XV. yüzyılda Mecitözü havalisinin malî, idarî, askerî ve sosyo-kültürel boyutlarıyla ortaya konulması amaçlanmaktadır. Ayrıca pek çoğunun Bektaşîler tarafından kurulduğunu bildiğimiz zaviyeler hakkında da defterde bazı önemli bilgilere temas edilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun iskân faaliyetlerinde önemli bir rol oynayan zaviyeleri Mecitözü özelinde ele almak ve zaviyelerin bölgenin iskânına ne denli katkı sunduğunu ortaya koymak oldukça önemli bir konudur. Ezcümle çalışmada ilk olarak Mecitözü’nün nüfus ve iskân yapısı, bu duruma tekke ve zaviyelerin etkisi problematiği dahilinde XV. yüzyıldaki köy, mezra sayısı, buraların tekke ve zaviyelere olan konumu ve malî, kültürel ilişkileri, iskân ya da ziraat maksatlı ilk yurt edinme gayretleri, hayat iştigalleri ile nihayet üretim ve vergilendirme politikası gibi oldukça renkli sayfalarına temas edilecektir.