Mezhepçilik, Pragmatizm ve Müzakere: 16 ile 19. Yüzyıllarda Osmanlı-Nusayri İlişkileri ve Nusayrilerin Değişen Statüleri

Özet

Osmanlı merkez yönetiminin Nusayrilere karşı politikaları ve yaklaşımı dönemsel olarak farklılıklar göstermiştir. Ancak Nusayrilerin Osmanlı yönetimi altındaki deneyimi birçok yönüyle henüz yeterince keşfedilmemiştir. Osmanlı arşiv vesikaları, Osmanlı mahkeme kayıtları ve farklı lisanlarda yazılmış tetkik eserlerin detaylı incelemesi ile ortaya çıkan bu makale, 16. ile 19. yüzyıllar arasındaki Osmanlı-Nusayri ilişkilerinin gidişatını, Osmanlıların Nusayrilere karşı tutumunu, Nusayrilerin değişen dini statüsünü ve Nusayrilerin dini statüsünün belirlenmesindeki temel motivasyonları inceleyerek bu alandaki boşluğu doldurmaya çalışmıştır. Nusayrilerin, Osmanlı hâkimiyetindeki tarihinin dini sapkınlık, muhalefet, zulüm ve marjinallik konuları arasına sıkıştırılmamasını öneren makalemiz, 16. ile 19. yüzyıllar arasında Osmanlı merkezi yönetimi Nusayrilere karşı sürekli ve değişmez mezhepçi bir politika uygulamadığını ve incelenen dönemler içerisinde Nusayrilerin dini statüsünün dönemsel olarak farklılıklar gösterdiğini ortaya koymuştur. Nusayrilere karşı İslami hukuk prensiplerine dayalı daimi bir politika uygulamayan Osmanlı merkez yönetimi, Nusayrileri idare etmek amacıyla mezhepçi, pragmatist ve müzakereci politikalar uygulamıştır. Osmanlı merkez yönetimi, Osmanlı ordularının Safeviler ile çatışma halinde olduğu ve Osmanlıların Sünni dünyanın liderliğini yaptığı bir dönemde Nusayrilere karşı mezhepçi, Mehmed Ali Paşa ve oğlu İbrahim Paşa’nın Suriye’yi ele geçirdiği dönemde Nusayrilerle işbirliği, 19. yüzyılın ikinci yarısında Kırım Savaşı ve 93 Harbi neticesinde Suriye’nin dağlık kısımlarında yaşanan zorlu askeri, ekonomik ve politik süreçte Nusayrilerle müzakere politikalarını uygulamıştır. Osmanlı merkez yönetiminin Nusayrilere karşı değişen politikaları yönetilebilirlik ve reel politik çerçevesinde değerlendiren makalemiz, bu politikaların dönemlerin şartları ve Osmanlıların gücü düşünüldüğünde, en fazla fayda getirecek politikalar olduğunu belirtmiştir. Bu gözlemler ışığında genel veya bölgesel politik gelişmelere, toplumlararası gerilime, Osmanlı pragmatizmine ve Nusayrilerin Osmanlı yönetim modeline uyumuna bağlı olarak Osmanlı merkez yönetimi, Nusayrileri heretik veya Müslüman tebaanın bir parçası olarak görmüştür.