Kentsel Hayattaki Alevilerin Kimlik Repertuvarına Sosyal Psikolojik Bir Bakış: Etnik Kimlik, Ana Dili ve İç-Grup Temsillerinin Benlik Sınıflandırmasındaki Rolü

Özet

“Aleviliğe” ilişkin akademik çalışmalardaki artan ivmeye rağmen, Aleviliğin taşıyıcısı ve Aleviliği şekillendiren sosyal özneler olarak “Aleviler” ile ilgili sosyal bilimsel çalışmalar sınırlı gözükmektedir. Bu sınırlılığa karşı bir çözüm arayışı olarak “sosyal psikolojik bakış açısıyla” Alevilerin kendilerini tanımlama ve kimlik inşa süreçlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu incelemede, Aleviler/Aleviliğin inanç-teozofisi ve sosyo-tarihsel özgünlüğü olarak addedilen “insanlık” nosyonu bir kolektif kimlik inşası örneği olarak özel bir konumda yer almıştır. Literatürde kentleşme ve modernleşmenin Aleviliği dışarılıklı deneyimlenen bir olgu olmaya götürdüğü değerlendirilmektedir. Buna göre, kentsel hayattaki Alevi öznenin, insanlık nosyonuyla kurduğu bağ ve kimlik repertuvarının “etnik kimlik”, “ana dili” ve “iç-gruba yönelik sosyal temsiller” açısından incelenmesi, bu araştırmanın kapsamını oluşturmaktadır. Çalışma dahilindeki anket uygulaması, 64’ü kadın, 142 Alevi katılımcıyla (Ort.yaş = 37.4) İstanbul ve İzmir kentlerinde gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler içerik analizi, betimsel analizler, kappa, ki-kare ve tek-yönlü varyans analizleri ile incelenmiştir. Bulgulara göre, katılımcıların beyan ettikleri kimlik ifadelerinin/unsurlarının (f = 1136) %9.6’sını, insanlık kolektif kimlik kategorisi kullanımına dayalı üst-soyutluk düzeyinde kimlik unsuru oluşturmaktadır. Katılımcılar arasında insanlık kolektif kimliği, grup kimliği ve kişisel/ilişkisel kimlik kullanım sıklıklarının etnik kimliğe ve ana diline bağlı olduğu tespit edilmiştir. Katılımcıların iç-gruplarına yönelik sosyal temsillerinde beş kategori açığa çıkmıştır: (1) İnsanlık Kimliği ve Etik Duruşları ile Aleviler, (2) Sosyo-Kültürel Sermaye ve Nitelikleri ile Aleviler, (3) Toplumsal Statüleri ve Politik Angajmanları ile Aleviler, (4) Treytleri ile Aleviler, (5) İnanca Dayalı Kültürel Grup Olarak Aleviler. Sonuçlar, etnik kimlik ve ana dilinin Alevi kimliğini çalışırken dikkate alınması gereken faktörler olduğunu ve iç-grup temsillerinin kimlik sürecinin içeriğini anlamada önemli katkılar sunabileceğini göstermektedir. Makalenin son bölümünde, söz konusu bulgular sosyal kimlik ve sosyal temsiller ekollerine dayanarak sosyal psikolojik açıdan ve ilişkili sosyal bilim disiplinlerine atıfla tartışılmış, yanı sıra araştırmanın sınır(lılık)ları üzerinde durulmuştur.