Yerinden Edilmiş Bir Topluluk ve Dolaşık Kimlik: İstanbul’da Alevilerin Dini Ritüelleri

Özet

Bu çalışmanın temel amacı, dinsel bir inancın doğal yapısını ve onun dolaşmış kimliğini kentsel bağlamda antropolojik bir bakış açısıyla incelemektir. Çalışmamın şu anki odak noktası, dede olarak bilinen yerel inanç uzmanı tarafından sağlanan sosyal yapı ve rehberliğin aksine olarak kentsel göçmenlerin ritüel uygulamalarının kamusal alanda gösterilmesidir. 1950’li yıllarda Alevilerin kırsal bölgelerden İstanbul gibi Türk metropollerine kitlesel olarak göç etmesinden bu yana, Alevi kimliği sosyo-politik engellerin bir labirentine dönüştü. Alevi inancı hem devlet iktidarının hem de Sünni toplulukların baskıları ve Alevi derneklerinin yaklaşımları nedeniyle var olduğu yeri kaybediyor. Alevi toplumu inançlarının bağlı olduğu doğal alanı, klanla ilgili (ocak) topluluk ağı sistemini, kutsal kırsal liderlere olan güveni, manevi ruh hallerini ve motivasyonlarını, topluluk çatışmalarını kendi içinde çözmenin eşsiz yollarını kaybediyor. Bu çalışma, standartlaştırılmış olan cem ritüelleri ve ritüelin müzik repertuvarı ve aynı zamanda folklorize edilmiş kutsal dans (semah) öğelerinin gözden geçirilmesi ile kentsel cem ritüellerinin teatral yönlerini ortaya koymakta ve cem rituellerinin eleştirel bir analizini içermektedir. Çalışmanın ikinci kısmında ise, Alevi kimliğinin dolaşık hale gelmesinin diğer nedenleri anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu noktada Alevi toplumu ile ilgili yayınlanan kimi yazılar, bu tür yazılarda Aleviliğin tanımlanması sırasında kullanılan heterodoks ve senkretik gibi kavramlar, Alevi toplumuna karşı süregelen nefret söylemi ve ayrımcılık ve ayrıca dünya genelinde görülen İslamofobi, Alevi kimliğinin dolaşık hale gelmesinde rol oynamıştır. Bu çalışmanın yöntemi, çoğunlukla nitel olan etnografya araştırma yöntemini içermektedir. Bu doğrultuda, İstanbul’daki cem ritüelleri katılımlı olarak gözlemlenmiş ve katılımlı gözlem sırasında bilgiler resmi ve olmayan görüşme teknikleri ile elde edilmiştir.