Ali’den Yar Ali’ye, Şah Kulu’ndan Allah Kulu’na: XVI. Yüzyıl Erzincan ve Kemah Şehirleri Kişi Adları Hakkında

Özet

Adbilim çalışmalarının son yıllarda özellikle Osmanlı dönemi şehir tarihinin kaynaklarından olan tahrir defterlerine dayalı olarak yeni bir ivme kazandığı görülmektedir. Özellikle yıllar önce Yılmaz Kurt’un çok sayıda makalesi ile gelişme seyrine katkıda bulunduğu ve Mehdi İlhan’ın birkaç çalışma ile çalışmaların evrilmesi gereken yön bağlamında katkı sağladığı adbilim konusunda, mevcut literatüre rağmen, halen analitik çalışmaların yapıldığını söylemek mümkün değildir. Belki bu tür çalışmaların yapılması için burada olduğu gibi örneklerin biraz daha artması gerekmektedir.

Bu çalışmanın konusunu, Osmanlı hâkimiyetine nispeten geç, XVI. yüzyılın başlarında ve Çaldıran Savaşı sürecinde dâhil olan iki şehir oluşturmaktadır. Çalışmada kullanılan kaynaklar fetihten üç yıl sonra hazırlanan 1518 tarihli tahrir defteri ile 1530 tarihli mufassal defterlerdir. Çalışmanın arkasında dikkat çekmek istediğimiz bazı isimlerin kullanımı hakkında küçük bir liste veriyor olmakla beraber benzer bazı araştırmalarda yapıldığı gibi isimlerin kullanım yüzdeleri vs. gibi bir tarzı tercih etmedik.

Bu çalışmanın amacı XVI. yüzyılın hemen başlarında Safevîlerden Osmanlılara intikal eden iki Safevî/Osmanlı şehrindeki kişi adları içerisinde yer bulan bazı nitelikli isimler ile hemen aynı tarihlerde diğer birçok Osmanlı şehrinde yaygın olarak kullanılmakta olup bu kazalarda pek tesadüf edilmeyen isimler konusunun altını çizmektir. Buradan hareketle, bu iki şehir ahalisinin önemli bir kısmı itibariyle, Osmanlı toplumunda daha sonraki dönemlerde Alevi olarak adlandırılacak zümreleri oluşturmakta oldukları, dolayısıyla bu ad verme geleneğinin muhtemelen bir Savefî/İran/Türkmen geleneği olarak değerlendirilebileceği savı da geliştirilebilir.

Türkmen aşiret ve cemaatleri, bilindiği gibi XVI. yüzyılda Anadolu’nun hemen her tarafında yaşamaktadır. Ancak bu gruplar içerisinde kullanılan isimlere baktığımız zaman bahse konu şehirlerin ahalilerinin kullanmakta oldukları bazı isimleri bu oranda tercih etmedikleri görülür. Dolayısıyla bu çalışma, kişi isimlerinin etnik/dinsel bir aidiyetle beraber, coğrafi/siyasi bir anlam da taşıdığı kanaatini de tespit edebilmeyi amaçlamaktadır.