XVI. Yüzyılda Eleşkird, Şelve, Diyadin, Bayezid İle Ovacık Sancaklarındaki Kişi Adları Üzerinde Tasavvuf ve Hz. Ali Muhabbetinin Yansımaları

Özet

Bu makalede günümüzdeki Ağrı ilini oluşturan sancaklarda yaşayan kişilerin adlarının Osmanlı Dönemi arşiv belgelerinden tespit edilerek konu ile ilgilenenlerin istifadesine sunulmuştur. Burada kaynak olarak 1578 tarihinde tutulan ve günümüzde Ankara’da bulunan Tapu-Kadastro Genel Müdürlüğüne bağlı Kuyûd-ı Kadime Arşivindeki 199 Numaralı Mufassal Tahrir Defterinde yer alan Müslüman kişilerin adları değerlendirilmiştir.

Bu çalışmada adı geçen sancaklarda yaşayan vergi mükelleflerinin taşıdıkları kişi adlarında tasavvuf ve Hz. Ali sevgisinin öne çıktığı dikkat çekmektedir. Bu kişi adlarından bazıları Ali, Alican, Ali Gazi, Ali Kulu, Ali Yar, Ayvad Ali, Bayram Ali, Borc Ali, Bürhan Ali, Cafer Ali, Can Ali, Derviş Ali, Devlet Ali, Dost Ali, Dur Ali, Emir Ali, Emirze Ali, Esed Ali, Genc Ali, Gürd Ali, Gonca Ali, Gulam Ali, Güher Ali, Gül Ali, Hasan Ali, Haydar Ali, Hoca Ali, Hüseyin Ali, Hub Ali, Koç Ali, Kul Ali, Mahmud Ali, Masum Ali, Maksud Ali, Mehmed Ali, Merd Ali, Mervan Ali, Mihmad Ali, Mirza Ali, Muhib Ali, Murad Ali, Nur Ali, Pir Ali, Sefer Ali, Seydi Ali, Sultan Ali, Şah Ali, Şeyh Ali, Şükür Ali, Ulu Ali, Yar Ali gibi kişi adlarında Hz. Ali muhabbetinin izleri doğrudan; Haydar, Haydar Kulu, İmam Kulu, İmam Verdi, Mirza Han, Şah Kulu gibi şahıs adlarında ise dolaylı olarak görülmektedir.

İncelemiş olduğumuz tahrir defterindeki verilerden tasavvuf ile ilgili kişi adlarının da yaygın olduğu müşahede edilmektedir. Bunların başlıcaları Abdal, Ağyar, Baba, Babacan, Baba Kulu, Balım, Dede, Dede Can, Dem Kulu, Derviş, Derviş Can, Halvet, Hızır, Mehdi, Mehdi Kulu, Muhib, Muhib Kulu, Mürşid Kulu, Nazar, Niyaz, Nefes, Nefes Kulu, Niyaz, Niyaz Kulu, Pervane, Pir Dost, Pir Makam, Pir Sultan, Pür Niyaz, Rıza Kulu, Sahib, Sahib Kulu, Sultan Kulu, Şah Bende, Şah Veled, Şah Nazar, Şah Veli, Şah Verdi, Tabduk, Tevelli, Ulu Can, ‘Uryan (Üryan), ‘Uryan Kulu, Yol Kulu, Zakir ve Zülfikar gibi kişi adlarıdır.

Tespit edilen bu kişi adlarının yaşadıkları köylere de yer verilmiştir. Bunların yanında kişi adlarının yaygınlıkları hakkında tespit edilen isimler alfabetik sıra ile verilerek 1578 tarihinde Eleşkirt, Şelve, Diyadin, Ovacık ve Bayezid (Doğubeyazıt) sancaklarındaki kişi ve yer adlarının tamamını görmek mümkün olacaktır.

Bu makale ile tahrir defterlerindeki verilerden yola çıkarak tasavvufun ve Hz. Ali’ye duyulan muhabbetin Türk kişi ve yer adları üzerindeki etkilerinin meydana çıkarılabileceği görülmektedir.