Tahtacı Yol ve Erkânında Dört Kapılı Ahiret Kardeşliği

Özet

Anadolu Aleviliğinde bireylerin gerçek anlamda topluluk mensubu olabilmeleri, cemlere ve özellikle de görgü cemine katılabilmeleri için kendilerine musahip edinmeleri gerekmektedir. Musahiplik, ikrar vermiş evli iki kişinin eşleriyle beraber ahirete kadar kardeş kalacaklarına, birbirlerini her türlü durumda koruyup kollayacaklarına, birlik ve beraberlik içerisinde yaşayacaklarına dair dede ve talipler huzurunda söz vermeleri temeline dayalı dinî ve sosyal akrabalık türüdür. Yaşam boyu sadece bir defa gerçekleştirilebilen bu kardeşliğin ölüm, düşkünlük, ayrılık gibi durumlarda yenilenmesi mümkün değildir. Bu akrabalığın ölünceye kadar devam etmesi nedeniyle musahipliğe, “ahiret kardeşliği” ya da “yol kardeşliği” de denilmiştir.

Gelenekte musahipliğin kökeni peygamber dönemine dayandırılmakta ve Hz. Muhammed’in musahibinin Hz. Ali olduğuna inanılmaktadır. Buna göre pir ve talipler, kendilerine musahip edinerek bir başka aile ile “malı mala, canı cana katmakta” ve her anlamda Alevi yoluna girmiş kabul edilmektedir. İnanca göre evlenmemiş ve musahip edinmemiş kişilerin ceme katılma hakkı bulunmamaktadır, bu sebeple Alevi yol ve erkânının sürdürülmesinde musahipliğin rolü büyüktür.

Bu makalede, Alevi-Türkmen zümrelerinden birisi olan Tahtacıların musahiplik ritüelleri ele alınıp incelenmiştir. Tahtacı dedeleri “ocak” denen ve kutsal saygınlığı olan iki soydan gelmektedir. Bunlardan birisi İzmir’in Narlıdere ilçesindeki Yanyatır Ocağı, diğeri Aydın’ın Germencik ilçesine bağlı Kızılcapınar Köyü’ndeki Hacı Emirli Ocağı’dır. Bu ocaklardan Yanyatır Ocağı’na bağlı Tahtacı oymakları arasında musahiplik ritüelleri, hem Hacı Emirli Ocağı’na bağlı Tahtacı oymaklarından hem de Anadolu’daki diğer ocaklara bağlı Alevi zümrelerinden önemli farklılıklar göstermektedir. Buna göre Anadolu Aleviliğinde yol kardeşliği olarak sadece “musahiplik” kabul edilmektedir. Ancak Yanyatır Tahtacıları arasında “musahiplik” birinci yol kardeşliği kabul edilmekle birlikte bunu sırasıyla “aşinalık, peşinelik ve çığıldaşlık” şeklinde sıralanan dört kapılı ahiret kardeşliği takip etmektedir. Bildirimizde Yanyatır Ocağı’na bağlı Tahtacı oymakları arasında tespit ettiğimiz söz konusu ahiret kardeşliği üzerinde durulmuştur. Çalışmamızda öncelikle dört kapılı yol kardeşliği inancının gelenekteki önemi ve yeri, şartları, içeriği ve aşamaları hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca kuşaklar boyu sözlü kültür ortamında belirgin hale getirilmiş kuralları ve yaptırım gücüyle kurumsallaşmış bir yapı görünümüne kavuşmuş yol kardeşliği inancının dinî ve sosyokültürel yaşamdaki işlevleri konusunda değerlendirmelerde bulunulmuştur.