Anadolu Alevî-Bektaşî İnanç Dünyasında Kurban Anlayışı Ve Kurbanla İlgili Ritüeller

Özet

Kurban ritüeli, eski çağlardan beri tüm zamanlar boyunca hemen bütün din ve geleneklerde değişik biçimlerde hayata geçirilen önemli bir ritüeldir. İlk olarak Hz. Adem’in çocukları olan Habil ve Kabil ile başlayan bu ritüeli, özellikle Eski Çağ insanlarının doğa üstü güçlerden çekindikleri için, onların gazabını üzerlerine çekmemek ve bu yüzden meydana gelebilecek felaketlerle karşılaşmamak amacıyla icra ettikleri görülür. Günümüzde sadece Müslümanların yerine getirdiği bir ritüel olarak bilinse ve anlaşılsa da, çok çeşitli inanış ve kültürlerde kurban ritüelinin değişik örneklerini görmek mümkündür.

Anadolu coğrafyasında yaşayan önemli dinî topluluklardan biri olan Alevî-Bektaşî topluluklarının da çok yaygın bir şekilde kurban ritüelini yerine getirdikleri görülür. Alevî-Bektaşî toplulukları arasında bu ritüelin yaygın oluşunda dinî bazı motifler kadar, sosyo-kültürel ve geleneksel motiflerin de etkili olduğu anlaşılmaktadır. Zira Alevî çevrelerde bu ritüelin İslam dini ile yakın ilişkisi olduğu gibi, Eski Türk kültürüne dayanan bir arka plan ve kökleri olduğu anlaşılır. Alevî-Bektaşî çevrelerde temelde içeri/cem ve dışarı/adak kurbanları şeklinde adlandırılan bu ritüel, Abdal Musa Cemi, Görgü Cemi, Muharrem Cemi, Musahip Cemi, Düşkün kaldırma Cemi, Dâr/Kabir Cemi ve Bayram kurbanı gibi genellikle cemlerle birlikte ve cemlerin yapısal bir parçası olarak birbirinden farklı isimlerle ve değişik ritüeller halinde yerine getirilir.

Bu çalışmamızda, genel hatlarıyla Anadolu Alevî-Bektaşî inanç dünyası içerisinde kurban anlayışı ve kurbanla ilgili ritüeller üzerinde durmaya çalışacağız. Bu çerçevede öncelikle kurban ritüelinin Anadolu Alevî-Bektaşî inanç dünyasındaki yeri, önemi ve anlam boyutlarına değinilecek, ayrıca Alevî-Bektaşî çevrelerdeki farklı kurban ritüelleri üzerinde durulacaktır. Arkasından, Anadolu coğrafyasında değişik yörelerden verilen örneklerle bu ritüelin nasıl yerine getirildiği ifade edilecektir. Makalede takip edilen yöntem ise, mukayeseli ve eleştirel bir bakış tarzından çok, betimleyici ve çözümleyici bir yaklaşımı içermektedir.