Kültürel Bellek Aktarımında Sosyal Örgütlenme ve Kontrol Mekanizması İlişkisi: Musahiplik Kurumu Örneği

Özet

Toplumsal bir yapı olarak örgüt (organizasyon) kavramı, -en açık şekildebir amacı gerçekleştirmek üzere bir araya gelmiş bireyler topluluğunu ifade eder. Sosyal örgütlenme ise birey-birey, birey-grup, birey-otorite arasındaki ilişki örüntülerini ayrıca grubu oluşturan bireylerin amaca ulaşabilmek için oluşturdukları kültürü ve bu kültürün yönlendirmeye açık olup olmadığını veya hangi noktalardan otoritelerce yönlendirildiğini çeşitli açılardan konu edinir. Bu noktada, grubun amacına ulaşma sürecinde bireylerin gruba olan aidiyeti ve önlerine çıkan sorunların aşılması noktasındaki birikim, kültürel bellek üzerinde şekillenir.

Sosyal, toplumsal, kolektif, tarihsel vb. nitelendirmelerle çoğu zaman girift bir şekilde birbiri yerine kullanılan kültürel bellek kavramı, bireysel belleğin ötesinde üst bir alanı ifade eder. Kültürel bellek tarihsel çizgide belli noktalara odaklanarak anın bağlandığı figürlere yani ritüelik davranış ve tutumlara yoğunlaşır. Dolayısıyla ritüelik davranışlar; ayin, tören, festival gibi toplumsal olaylarda durumu açıklayıcı niteliği olan hatırlama figürleri olarak çalışır. Bu sebeple cemler sırasında gerçekleştirilen ritüelik nitelikteki söz, davranış ve tutumlar, kültürel belleğin oluşumunda ve canlı kalmasında önemli bir rol oynar. Grubun süreç içerisinde varlığını koruyabilmesi ve sosyal örgütlenme dinamiklerinin sağlıklı bir şekilde çalışabilmesi kültürel belleğin kuşaklar arasında aktarımı ile gerçekleşir.

Bu çalışma, Alevi-Bektaşi inanç dairesinde yer alan musahiplik kurumu oluşturulurken sosyal örgütlenme bağlamında örgütü oluşturan bireylerin sergiledikleri ritüellerin kültürel bellek aktarımındaki işlevlerine ve kontrol mekanizmalarına odaklanmaktadır. Kültürel bellekte yer alan kontrol hâli, yüzyıllar boyunca sözlü gelenekte yer alan anlatıların ifade biçimi olarak ritüellerde sembolleşmiştir. Dolayısıyla her yörede, her ocakta farklı uygulamalar bulunmaktadır. Bu ritüelik davranış ve tutumların kültürel belleğin oluşumu ve aktarımına etkisinin tespiti ve değerlendirilmesi ayrıca kontrol halinin enformel ve formel düzeyde grup üyeleri arasında ne derece ve nasıl canlı tutulduğu Alevi-Bektaşi çalışmalarının önemli bir yönünü oluşturmaktadır.