Trakya-Doğu Rodop Bölgesinde Alevi-Bektaşi Zaviyeleri (XV-XVI. Yüzyıllar)

Özet

Osmanlılar tarafından Balkanlarda ilk fethedilen tarihsel bölge Trakya’dır. Günümüzde Trakya bölgesi, Yunanistan ve Türkiye arasında Doğu Trakya ve Batı Trakya şeklinde taksim edilmiştir. Yukarı Trakya ise bugünkü Bulgaristan sınırları içerisinde yer alır. Doğu Rodop Bölgesinin ise büyük bir kısmı Bulgaristan’da, küçük bir kısmı da Yunanistan’dadır. Doğu Rodopların da içinde yer aldığı Trakya bölgesi Kızıl Deli (Seydi Ali Sultan) zaviyesinin ve onunla manevi bağ olan diğer erken dönem tekke ve zaviyelerinin bulunduğu bölgedir. İşte bu bölgede Ömer Lütfi Barkan tarafından “Kolonizatör Türk Dervişleri” olarak adlandırılan Kızıl Deli (Seydi Ali Sultan), Otman Baba ve Yağmur Baba gibi bazı tarihi şahsiyetler Balkanlar’da Osmanlı fetihlerine manevî önderlik etmişler ve İslamiyet’in yayılmasına öncülük etmişlerdir. Bu dervişler aynı zamanda Balkanlar’da Bektaşî kültürünün de temsilcileri olmuşlardır. Osmanlı tahrir defterlerinden hareketle bazıları günümüze kadar varlığını sürdüren Kızıl Deli (Seydi Ali Sultan), Otman Baba ve Yağmur Baba Zaviyelerinin bulunduğu coğrafyada bir üçgen çizmek mümkündür. Aslında Kızıl Deli, Otman Baba ve Yağmur Baba zaviyelerinin bulunduğu coğrafya birbirine oldukça yakın ve bugünkü Dimetoka, Kırcaali ve Hasköy kentlerinin uç nokta teşkil ettiği üçgen bölgedir. Kastedilen bölge, Trakya-Doğu Rodop bölgesinde yer almaktadır. Bu zaviyelere ait müstakil çalışmalar yapılmakla beraber, aynı coğrafyada yer almalarına rağmen onlar hakkındaki bilgileri kıyaslayan bir çalışma yapılmamıştır. Buradaki çalışmamızda adı geçen üç zaviye ile ilgili en erken Osmanlı kayıtlarından hareketle XVI. yüzyılın sonuna kadar Osmanlı tahrir defterlerindeki bilgileri derleyip inceleme amacındayız. Bahsettiğimiz bu üçgen coğrafyada bölgenin tarihini etkilemiş dört önemli şahsiyet daha vardır. Bunlar Elmalı Baba, Ahad Baba, Hasan Baba, Osman Baba’dır. Osmanlı tahrir defterlerinde geçen bu zaviyelerle ilgili bilgiler de toplanıp değerlendirilecektir.