Alevilerde Ölüm, Cenaze, Yas İlgili İnanış ve Ritüeller

Özet

Dünyada her toplumun/topluluğun bir inancı bulunmaktadır ve bu inançlarına uygun olarak da cenaze törenleri yapmaktadırlar. Alevi toplulukları da inanç sistemlerine uygun olarak, cenaze törenlerinin gereklerini yerine getirmektedirler. Alevilerde ölüme yaklaşım yaşanılan yerleşim alanının kentsel ya da kırsal olmasına ve öğrenim durumuna göre, ölüm olgusuna bakış, yakınlarını kaybedenlerin gösterdikleri tepkiler ve de ölü gömme biçim ve geleneklerin de bazı nüanslar gözlenebilmektedir. Bu küçük farklılıkların temelinde Alevi topluluklarının inanışlarında cenazeyi kaldırmak/ gömmek için belli bir vakit sınırlamasının olmaması ve cenazenin nereden ve de nasıl kaldırılacağına dair kesin bir dinsel emir bulunmaması yatmaktadır.

Alevilikte; “Hakk ile bir olmak”, “Hakk ile Hakk olmak” ve “Hakk’tan geldik, Hakk’a gidiyoruz” gibi deyimler kullanılır. Bu nedenle kişi için “öldü” sözcüğü yerine “Hakk’a yürüdü”, “Don değiştirdi” denir. Bu ifadelerle canın dünya değiştirmesinin anlatımı ölümü, vefatı anlattığı gibi; “yok oluş”, “geri gelmeme”, “ayrılış” anlamından farklı olarak, “kavuşma”, “yeniden bir araya gelme” anlamını da içermektedir. Bu nedenle “Cenaze Merasimi/Töreni” yerine, yapılanlar “Hakk’a Yürüme Erkânı” olarak tanımlanır.

Alevilikte ölümü anlamlandırma, hasta ve hasta ziyareti, ölüm döşeğindeki insana karşı görevler, Hakk’a yürüme erkânı, ruhun teslim edilmesi sonrasında kişiye yapılacak ilk işlemler, ölümden sonra yapılacak işler [kefenin hazırlanması, cenazenin yıkanması, cenazenin kefenlenmesi, helallik alınması, secdesiz namazının kılınması, cenazenin kabre taşıması, ölünün toprağa verilmesi, telkin verilmesi, baş sağlığı dilemek (taziye), mezara su dökülmesi geleneği], mezarlık dönüşü ve vefat edenin ardından yapılan uygulamalar (kırk yemeği) anlatılmaktadır. Bu konuların aktarımı Alevi sözlü geleneği, inanışı, gülbankları (duaları), nefesleri ve ritüelleri ile birlikte verilmektedir