Anadolu’da Alevilik-Bektaşilik Tarikatı ve Ahî Teşkilatı: Fikirler ve Uygulamalar

Özet

Selçuklu Türkleri’nin Malazgirt Meydan Muharebesi’ndeki (1071) zaferi ve Anadolu’ya girişleri, bu eski topraklar için yeni bir dönüm noktasını işaret etmiştir. Rum Sultanlığı’nın ortaya çıkışı, bölgede geniş kapsamlı siyasi, sosyal ve kültürel dönüşümlere yol açmıştır. Selçuklu yönetiminin pekişmesiyle birlikte, refah ve güvenlik vaatleriyle Anadolu’ya çekilen göçebe ve yerleşik Türkler, Orta Asya çöllerini geçerek Anadolu’ya büyük bir akınla gelmişlerdir. 6-7. yüzyıllarda/12-13. yüzyıllarda Abbâsî halifeleri, zayıflayan halifeliklerini güçlendirmek için futuvvet hareketini desteklemişlerdir. Onlar bu hareketin içinde yer almış ve vasal yöneticilerini de aynı şekilde davranmaya teşvik ederek futuvveti İslam topraklarına yaymışlardır. Moğol istilası, alimlerin ve sûfilerin Anadolu’ya göç etmesine yol açmış ve burada Selçuklu hükümdarları altında sığınacak yer bulmuşlardır. Selçuklu hükümdarlarının futuvvet ve tasavvufa verdikleri destek ve bölgedeki sosyo-politik değişimler, Anadolu’da çeşitli tasavvufî tarikatların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Selçuklulara karşı mücadeleci bir tavır sergileyen Alevi-Bektaşi tarikatı, bölgede en etkili tasavvuf hareketlerinden biri haline gelmiş ve Ahi geleneğinden büyük ölçüde etkilenmiştir. Alevi-Bektaşi tarikatı, futuvvet anlayışlarından ve uygulamalarından etkilenmiştir. Cem ritüelindeki bazı uygulamalar futuvvetle benzerlik göstermektedir. Osmanlı döneminde Alevi-Bektaşi tarikatının yükselmesiyle, birçok Ahi üyesi bu tarikatla birleşmiştir. Öğretilerin sadeliği, eyleme vurgu yapılması ve her iki gruptaki Şii ritüellerinin varlığı, onları birbirine yakınlaştırmış ve nihayetinde birleştirmiştir. Bu makale, Alevi-Bektaşiliğin üzerindeki etkilerini inceleyerek, iki hareket arasındaki benzerlikleri vurgulamakta ve sonunda entegrasyonlarına yol açan bu benzerlikleri ele almaktadır.