Yunus Emre Divan’ında Hızır-İlyas Kültü

Özet

Farklı disiplinlerde kısmen birbirine yakın anlamlarda kullanılan “kült” kavramının “ortak çağrışımlar uyandıran, dini tören veya inanç” şeklinde genel bir tanımı yapılabilir. Toplumları anlamak adına, onların inanç sistemi ve ritüelleriyle yarattığı kültleri incelemek faydalı olacaktır. Çünkü mitolojiler, inanç sistemleri ve kültürler, büyük ölçüde bu kültlerin etrafında oluşup şekillenmişlerdir. Mitik dönemlerde oluşup şekillenmeye başlayan kültlerin bireyler ve toplumların üzerindeki etkisi günümüzde de devam etmektedir. Kült ile bağlantılı olarak kültür, insanların yapıp etmeleri sonucunda ortaya çıkan, gelişen ve dolayısıyla üretilen bir semboller dizisi halinde var olmaya devam etmektedir. Bu açıdan kültleri araştırmak, anlamak, anlamlandırmak ve çözümlemeye çalışmak “ilk ve en eski kültür kalıntılarını” gün yüzüne çıkarmak anlamına da gelmektedir. Atalar kültü olarak kabul edebileceğimiz Hızır ile İlyas, ab-ı hayatı (ölümsüzlük suyunu) içerek ölümsüzlüğe kavuştuğu düşünülen ruhani varlıklardır. Hızır-İlyas ile ilgili anlatılar, Türk halk inanışında büyük bir yer edinmiş, divan ve halk edebiyatına mensup pek çok kültür aktarıcısına ilham kaynağı olmuştur. Türk kültürünün farklı cephelerini şiirlerinde saf bir dille ele alan Yunus Emre de bu kültten doğrudan veya dolaylı olarak istifade etmiştir. Bu nedenle Yunus Divanı’nda halk ve divan edebiyatının ortak mazmunlarından biri olarak Hızır-İlyas kültü öne çıkmaktadır. Bu makalede, Yunus’un divanında Hızır İlyas kültüne dair izler tespit edilmiş ve yorumlanmıştır.