Doğu Anadolu Alevilerinde Evlilikle İlgili Ritüeller

Özet

İnsan hayatında doğum, evlenme ve ölümden oluşan üç önemli geçiş dönemi vardır. Toplumsal hayatta önemli bir yeri olan evlilik, insanların birlikte yaşama ve çoğalma arzusu sonucu ortaya çıkmış bir olgudur. Birçok toplumda kutsal sayılan bu olgunun etrafında çeşitli ritüeller meydana gelmiştir. Toplumların değişim ve dönüşüm süreciyle birlikte bazı uygulamalar kutsallıktan uzaklaşmış olmasına rağmen uygulama alanında varlığını devam ettirmiştir. Evlilik töreni boyunca uygulanan bazı ritüeller büyüsel içeriklidir. Büyüsel içerikli bu uygulamaların amacı evliliği kutsamaktır. Kutsal evlilik bireysel ve toplumsal bütünlük için büyük bir önem arz etmektedir. Toplumun devamlılığı için atılan bu adıma o topluluğa mensup bütün bireyler de eşlik eder. Dinsel ve büyüsel nitelik taşıyan bazı ritüellerin amacı evliliği ve evlenecek olanları korumak, onları yeni hayatlarına hazırlamaktır. Doğu Anadolu Alevilerindeki düğün âdetleri çeşitli dinî ve sihrî ritüeller içermektedir.
Çalışmada geçiş dönemi adetleri ile ilgili yapılmış kaynaklar taranmıştır. Bunlar içinde genelde Anadolu’da yaşayan Aleviler, özelde doğu Anadolu’da yaşayan Alevilerin evlilik adetleriyle ilgili yapılan çalışmalar kullanılmıştır. Çalışmada; Tunceli, Erzurum, Bingöl ve Muş’ta (Varto’da) yaşayan Alevîlerin evlilik ritüeli etrafında şekillenen inançlar incelenmiştir. Tunceli, Erzurum ve Bingöl Alevîleriyle ilgili olan kısım için literatür taraması yapılmıştır. Alevî inancına mensup kaynak kişilere sorularak elde edilen bilgiler teyit edilmiştir. Muş’un Varto ilçesinde yaşayan Alevîlerin düğün geleneğiyle ilgili bilgi ise mülakat ve katılımcı gözlem yoluyla elde edilmiştir. Katılımlı gözlemci olarak bulunulan düğünlerde 50 yaş ve üstü insanlarla görüşülmüştür. Çalışmanın amacı Tunceli, Bingöl, Erzurum ve Muş’ta yaşayan Alevîlerin evlilik âdetlerini incelemek ve değerlendirmektir. Ayrıca çalışmada Doğu Anadolu Alevîlerinde ortak olan kız isteme, söz kesme, kalın, nişan ve düğün töreni incelenecektir.