Rus Kaynaklarına Göre Hacı Bektaş Velî ve Bektaşilik

Özet

Bektaşilik tarikatının kurucusu olarak kabul edilen Hacı Bektaş Velî (ö. 1271 [?]), Türk-İslâm düşünce ve inanç geleneklerinin önde gelen temsilcilerinden biridir. O, hem tarihsel kişiliği ve menkıbevî yönleriyle hem de ortaya koyduğu öğretilerle sadece Anadolu’da değil, Azerbaycan, Irak, Mısır, Bulgaristan, Yunanistan, Arnavutluk ve hatta Macaristan gibi birçok memlekette geçmişte olduğu gibi, bugün de etkisini sürdüren bir şahsiyettir.
Hacı Bektaş Velî ve onun başta Anadolu toprakları olmak üzere tüm Türk-İslâm Dünyasında uyandırdığı etki; tarih, dil, edebiyat, sosyoloji vd. bilim dallarında faaliyette bulunan araştırmacıların dikkatini çekmiştir. Hacı Bektaş Velî ve Bektaşilikle ilgili ilk çalışmaların ortaya konmasından itibaren çeşitli toplumlarda bu alanda birçok eser kaleme alınmıştır. Dahası, bu çalışmalar zamanla müstakil bir araştırma alanı statüsüne kavuşmuştur. Özellikle, aralarında çok sayıda Türkolog, tarihçi, filolog ve İslâm araştırmaları uzmanının bulunduğu oryantalistler, Türk-İslâm Dünyasında ne olup bittiğini merak etmek suretiyle bu alana dâhil olmuşlardır. Başkaca bir deyişle, Hacı Bektaş Velî ve Bektaşilikle ilgili olarak hem ülkemizde hem de yurtdışında birçok araştırma yapılmış; bu alanda makale, ansiklopedi maddeleri, monografi, dergi özel sayıları, armağan kitaplar, eser tetkik ve neşirleri, yıllıklar, bibliyografik çalışmalar vb. biçimlerde telif ve tercüme eserler ortaya konmuştur. Söz konusu çalışmalar, kendi ifadesini aynı zamanda özel ulusal ve uluslararası kongre, sempozyum ve konferans gibi bilimsel etkinliklerde de bulmuştur.
Büyük bir çoğunluğu Türkolog, tarihçi, filolog, etnolog ve İslâm tarihi araştırmaları uzmanlarından oluşan ve geniş bir kadroya sahip olan Rus-Sovyet araştırmacıları da Hacı Bektaş Velî’nin Türk-İslâm düşünce ve kültürünün korunmasındaki büyük rolü, etkileri vb. konular üzerine eğilmişlerdir. Buna paralel olarak Bektaşiliğin mahiyeti ve felsefî temelleri de onların ilgisini çekmiştir. Merakla başlayan ve akademik ilgiye dönüşen bu sürecin sonucunda Hacı Bektaş Velî ve Bektaşilikle ilgili ciddî bir Rusça literatür ortaya çıkmıştır.
Bu makalenin amacı, Hacı Bektaş Velî ve Bektaşilikle ilgili yazılı Rusça kaynakları -mevcut olanaklar çerçevesinde- tespit etmek, bu çalışmalar arasından öne çıkanları ortaya koymak, betimleme-değerlendirme yöntemini izlemek suretiyle Rus araştırmacıların ve akademik yayınlarını Rusça telif etmiş olan diğer yazarların bu alandaki yorum ve değerlendirmelerini okurlara sunmaktır. Makalede, söz konusu çalışmaların yapıldığı tarihler dikkate alınmak suretiyle kronolojik bir izlek izlendiği de belirtilmelidir.
Son olarak bu makale, Hacı Bektaş Velî ve Bektaşilikle ilgili Türkçe literatüre bir katkı sunma amacı taşımaktadır. Böylece, makalenin yazarı, ülkemizde devam eden ve gelecekte gerçekleştirilmesi düşünülen ilgili araştırmalara kaynak ve malzeme dizini bakımından yararlı olmayı da ummaktadır.