ALİ İLÂHİLER: Ali İlâhı İnancı ve Seyyid İnayed Öyküleri Üzerine Röportaj (2014)

Özet

19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başında Ehl-i Hak topluluklarını inceleyen Rus oryantalistlerin dikkatini çeken Ali İlâhiler’in bir çok dini pratiği Ehl-i Haklar’la aynı olmasına rağmen, temel bazı farklılıklar da göze çarpmaktadır: Ehl-i Hak inancının merkezi olan Kerend-Oraman (Orman, Horoman, Hewraman) Lek –Delfan bölgesi, Hemedan - Kerkük yolu üzerinde, günümüz İran-Irak sınırında, Orta Zağroslar’da, İran-Luristanı’nın (günümüz Kirmanşah vilayetinin) kuzeybatı köşesindedir. Yüzyıllar boyunca bölgedeki çoban toplulukların yazın yaylalara çıkış ve kışın kışlaklara (kışlak: kışla, ordugâh, karargâh) sıcak düzlüklere iniş yolunun tam merkezinde olan Lek-Delfan bölgesi, aynı zamanda Doğu-Batı yönündeki en önemli hac-göç ve ticaret yolu üzerindedir. Günümüzde Ali İlâhiler ve Ehl-i Haklar’da bir çok dini pratik ortaktır. Ali İlâhiler de, kendilerini genellikle Ehl-i Hak (Hünkâri, Hâvendigâri, Hüdavendigâri) olarak tanımlamaktadırlar. Bölgede farklı inanç ve etnik yapıdan doğan çeşitlilikten bahsedileceği gibi, aynı coğrafyayı paylaşan bu gruplar arasında benzeşmeler ve geçişlerde kaçınılmaz bir gerçekliktir. Röportajımızı yaptığımız İltimas Ahmediyan da İran Azerbaycanı’nda doğan ve Tebriz’de yaşayan bir Türk olarak, kendisini Ali İlâhi olarak tanımlamaktadır.

Ali İlâhi inancının merkezinde Hz. Ali’nin ilâhiliği (tanrılığı) bulunmasına karşılık, Ehl-i Hak inancının merkezinde kutsal kitap Serencam’da izlendiği gibi Sultan İshak (ve donları yani görünümleri) yer alır. Ali İlâhiler, Irak kökenli Seyyid Abdullah Musavi el-Iraki’nin manevi liderliğine bağlıdırlar. Röportaj yaptığım İltimas Ahmediyan’ın babası, Seyyid İnayed öykülerinin doğrudan tanığı ve anlatıcısıdır. Ahmediyan’ın evinde ve köyünde tekrar edilegelen, inanca ait değerli hatıralardır. Bu röportajın Ali İlâhiler ve inançları hakkında daha objektif bakış sağlamasını umuyorum. Röportaj 2014 yılında Tebriz’de gerçekleştirilmiştir. 2015 yılında Ehl-i Hak inancının yoğun olduğu Luristan bölgesine bir seyahatim de olmuştur.