Duraklama Ve Gerileme Döneminde Güney Ve Doğu Anadolu'da Ocaklar-Aşiretler -1-

Özet

Tarihsel süreç içerisinde Alevilik ve Bektaşilik üzerinde yapılan çalışmaların önemli bir kısmı, belli bir zemin ve düzlemde ele alınamamıştır. Bunun en önem- li nedenlerinden biri, kavramların yerli yerine oturmaması ve her bir araştırmacının kendine özgü kavram geliştirmeye çalışmasıdır. Horasan merkezli bir inanç ve anlayış sistemini anlayabilmek için merkezle diğer bölgelerin ilişkilerini gözden geçirmek yararlı olacaktır. Anadolu'nun Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde var olan yerleşme sistemi ve bu sistemi oluşturan ocaklar, boylar ve aşiretlerin ilişkiler bütünü oldukça önemlidir. Anadolu'da ortaya çıkan karışıklıklar ve dalgalanmalarda da bu ocak yerleşim sisteminin önemli rolü bulunmaktadır. Var olan ve belli bir sistemi bulunan yapının bozulması neticesinde, Osmanlı Devleti'nin büyük sıkıntılar yaşa- dığı, batıya hareket ederken doğuda meydana gelen kargaşa ile uğraşmak zorunda kalmasının nedeni de bu yapıyı analız edememesidir. Konu ile ilgili kaynaklar gözden geçirildiğinde bu gelişmelerin sebep ve sonuçlarını etkileyen birçok unsur karşımı- za çıkmaktadır. Ehliyetsiz idarecilerin verdikleri yanlış kararlar sonucunda, bölgede devletine sadık boyların, gittikçe güvenlerini kaybetmesi bunlardan biridir. Yaylak ve kışlakların düzenlemesinin değiştirilmesi de bir başka önemli nedendir. Yaylak ve kış- laklar belli bir kurala ve düzene göre tanzim edilmekte, boylar kendi aralarında bunu bir kurala bağlı yürütmektedirler. Yöneticiler bu kurala müdahale ederek bozulma ve başkaldırıya zemin hazırlarlar. Diğer bir önemli nokta ise, Anadolu coğrafyasında ocakların birbirine bağlılıkların belli bir sisteme göre yürütmeleri; bu durum, Ana- dolu'da ocakların dağılım haritası incelendiğinde anlaşılmaktadır. Genel itibariyle aşiret gerçeğini göz önünde bulundurmadan yapılan bir yerleştirme ve yer değiştirme işlemi, hem ocaklar arasındaki birliği etkilemiş, hem de devletin kendi güvenliği ve geleceği açısından çeşitli risklerin oluşmasına zemin hazırlamıştır.

Bu makalede Osmanlı Devletinin duraklama ve gerileme dönemleri olarak kabul edilen dönemlerde Doğu ve Güneydoğu'da bulanan aşiretlerin ve ocakların kronolo- jik tarihi üzerinde durulmaktadır. Bölgede çıkan ve birbirine tetikleyerek zamanımıza kadar gelen olayların sebep ve sonuçları ele alınmaktadır. Böylece Türkiye'de Alevi- lik ve Aşiret kavramlarının tarihsel boyutu ele alınmaktadır.