Some Notes About Hatay Alevıs (Nusayriyah) (1938-1950)

Abstract

1921 Ankara Antlaşmasıyla Hatay’ı Anavatan’dan koparan Fransa, 1936 yılında bir el çabukluğuyla Suriye’ye bağlamak istemiştir. Buna engel olmak isteyen Türkiye, Fransız idaresindeyken Araplık propagandasının etkisiyle Türk kültüründen uzaklaşmış olan bölgedeki Alevileri kazanma çabası içerisine girmiştir. Bu çerçevede gerek iltihaktan önce gerekse iltihaktan sonra bölgeye yönelik siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik ve eğitim politikaları geliştirmiştir. Hatay’da Alevilerin diğer cemaatlere olan sayısal üstünlüğü, bu politikaların özellikle Hatay’daki Alevi cemaati üzerinde yoğunlaşmasına neden olmuştur. İzlenen politikalar semeresini göstermiş ve bu süreçte Hatay Alevilerinin çoğunluğu tercihlerini Türkiye’de kalma yönünde kullanırken, bazıları da bu dönemde Hatay’dan ayrılmak zorunda kalmışlardır. Ancak bunlardan bir kısmı daha sonra 1940’ların sonlarına doğru Türkiye’ye tekrar geri dönmüşlerdir. Diğer taraftan bu dönemde, Hatay Alevileri içerisinde Mehmet Cerep, Suphi Bedir Uluç, Ali Şelhum Devrim, Zeynelabidin Cilli, Abdullah Cilli gibi Hatay siyasetinde rol oynayan önemli siyasi şahsiyetler de yetişmiştir. Hatay Alevilerine dönük politikaların mihenk noktasını, bunlara Türkçeyi öğretmek için açılan kurslar ve okullar oluşturmuştur. Bu bağlamda CHP’nin yan kuruluşu olan bölgedeki halkevleriyle halkodalarına da büyük görevler düşmüştür. Özellikle Alevi Türkleriyle meskûn yerlerdeki halkevi ve halkodalarının dershaneler ve kurslar şubeleri tarafından Türkçe kursları açılmış, Türk kültürünün yerleştirilmesi için spor faaliyetleri düzenlenmiş, konferanslar verilmiştir. İzlenen bütün politikalara rağmen 1940’ların sonuna kadar Hatay Alevileri arasında konuşulan dil problemi, tam manasıyla çözülememiş ve bu durum 1949 yılı başlarında yerel basının sütunlarına dahi yansımıştır. Bu konu, Hataylı aydınlar tarafından tartışılan ve halkı da rahatsız eden bir mesele hâline dönüşmüştür. Öte yandan bu dönemde Hatay’daki Alevilere dönük ülke içinden ve dışından bazı olumsuz propaganda girişimleri de meydana gelmiştir. Gerek devlet tarafından alınan tedbirler gerekse Hatay Alevilerinin sağduyulu tutumları bu propagandaları etkisiz kılmıştır. Kısacası, bu makalede Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde ulaşılan ve 1938-1950 tarihleri arasına ait bazı belgelere ve dönemin yerel matbuatına göre Hatay Alevileri hakkında bilgi verilmeye; gerek iltihak sürecinde gerekse sonrasında bölgede yaşayan Alevilere yönelik siyasi, sosyo-kültürel ve eğitim faaliyetleri üzerinde durulmaya; Hatay Alevilerinin kendilerine yönelik yapılan propagandalar karşısında sergiledikleri tutum ortaya konulmaya çalışılmıştır.