Kimlik-Teoloji İlişkisi Bağlaminda Alevîlik- Bektaşîlikle İlgili Kimlik Tartişmalari Üzerine

Abstract

Kimlik, toplumsal bir varlık olan insanın biricik, öz- gün ve özgür bir varlık olduğunun farkında olması ile ortaya çıkan bir bilinçlilik hâlidir. İnsan için esas olan 18 bireysel kimliktir; ancak, insanın kimliğini keşfetmesi toplum içinde gerçekleşir. Bu sebepten hem bireysel ve toplumsal kimliklerden hem de kimliğin keşfedilen ve inşa edilen boyutlarından söz etmek mümkündür. Özelde Tanrı tasavvuru ve Tanrı algısı, genelde din, insan için bir tür paradigma işlevi görmektedir. Ayrıca din, kültürün şekillenmesindeki başat etkenlerden birisidir. İnsan, kültürü yaratır; kültür de insanın kimliğini biçimlendirir. Dolayısıyla teoloji ve kimlik arasında doğrudan bir ilişki vardır. İnsanın Tanrı ve insan algısı, insanı insan yapan değerler sisteminde etkin olduğu kadar, insanın kendisiyle ve toplumla ilişkisinde de etkindir. Alevîlik-Bektaşîliğin tarihsel arka planında iki ana damar vardır: Kızılbaşlık ve Bektaşîlik. Bunların her ikisi de Türklerin meydana getirdikleri birbirine paralel iki Tasavvuf ekolüdür. Bu bakımdan Türk Tarihini ve tasavvufla birlikte toplumla bütünleşme imkânı bulan ahlak temelli din anlayışını göz ardı ederek bir Alevî-Bektaşî kimliğinden söz etmek pek mümkün olmaz. Keşfedilmeyi bekleyen Alevî-Bektaşî kimliğinin teolojik boyutunda sevginin ve güvenin öne çıktığı, rahmetin belirleyici olduğu bir Tanrı tasavvuru mevcuttur. Tanrı-insan ilişkisi korkuya değil, güvene da- yalı, samimi bir “dost” ilişkisidir. İnsan, Tanrı’nın en güzel şekilde yarattığı muhteşem bir varlıktır. Her in- san, “Yaratan’dan ötürü” hoş görülür. Alevî-Bektaşî kültürüne vücut veren insan anlayışını “72 millete bir gözle bakmak” ifadesi çok güzel özetlemektedir. Böylesi bir Tanrı ve insan anlayışı üzerinde yükselen Alevî- Bektaşî kimlik arayışlarının, bir “öteki” yaratarak kendisini bu “öteki” üzerinden inşa etmeye ve farklı- lıklar üzerinden varlığını kanıtlamaya ihtiyacı yoktur. Konu ile ilgili bilgi boşluğu, yapay kimlik inşalarına meydan vermektedir. Alevî-Bektaşî kimliği öncelikle keşfedilmeyi bekleyen bir kimliktir.